A oes eisiau arwyddion dwyieithog?

Fel dieithryn, mae gen i olwg anarferol o gul o Gymru; dydw’i ddim yn nabod lot o bobl di-Gymraeg. Rwyf wedi priodi mewn i deulu Cymraeg, wedi gweithio trwy gyfrwng y Gymraeg, mae fy mhlant yn mynychu meithrinfa ac ysgol Gymraeg ac mae’r rhan fwyaf o’m ffrindiau yn siarad neu ddysgu Cymraeg. Felly, mae’n fy syfrdanu i pan dwi’n clywed Cymro yn pleidio o safbwynt yn erbyn yr iaith Gymraeg. Roedd dadl ffrwd ar Facebook wythnos yma rhwng Cymro Cymraeg a Chymro di-gymraeg am ddefnydd arian cyhoeddus ar gyfer hybu’r iaith Gymraeg. Mae’n dangos pa mor effeithiol yw gwladychiad Cymru pan mae Cymro yn troi yn erbyn Cymro o blaid yr iaith oresgynnol. Sôn am syndrom Stockholm! Yn amlwg, mae hunaniaeth Gymreig yn llawer mwy cymhleth ac amrywiol na beth rwyf wedi sylweddoli.

Dadl y Cymro di-Gymraeg oedd ei bod hi’n amhosib ailfywiogi iaith trwy ddeddfwriaeth. Efallai bod hynny yn wir, ond yn dyw e’n well na neud dim byd? Un o’m hoff lyfrau yw To Kill a Mockingbird. Fy hoff ddyfyniad ydy hyn:

“Simply because we were licked a hundred years before we started is no reason for us not to try to win.”

Yn ystod yr un wythnos, mae Iola Wyn wedi bod wrthi’n gwneud stŵr am ddiffyg arwyddion a gwefan dwyieithog Gerddi Botaneg Genedlaethol Cymru. Mae gen i lawer o barch o’i hymdrech a’i hegni yn wyneb y fath sarhad tuag at Gymry Cymraeg. Mae darpariaethau dwyieithog yn rhywbeth sy’n gynhwysol, sy’n dangos parch i’r ddwy ochor o’r gymuned Gymreig. Mae tynnu un iaith i ffwrdd fel gwadu bodolaeth ei siaradwyr. Efallai fe fydd hi’n cymeryd rhywbeth eithafol er mwyn cael y gwrth-Gymraeg i ddeall hynny. Mae gan fy chwaer yng nghyfraith ateb berffaith i rai sy’n gweud:

“A oes wir eisiau arwyddion yn y ddwy iaith?”

“Na, siŵr o fod ddim…” meddai hi, “…wneith dim ond Cymraeg i’r dim.”

Mae rhai teuluoedd yn chwarae Scrabble…

Fe aethom ni i Surrey ar gyfer gwyliau’r Pasg. Roedd hi’n anffodus bod Dadl yr Arweinwyr yn digwydd yr un penwythnos. Roedd hi’n anodd osgoi’r pwnc ond fel mae’r dywediad yn rhybuddio: “Peidiwch â thrafod gwleidyddiaeth na chrefydd gyda’ch teulu.” Yn enwedig pan ry’ chi yn Surrey. Fe dreuliom ni ddydd y Pasg gyda fy nheulu estynedig – yr un mor Surrey-aidd, yr un mor Dorïaidd, yr un mor brofoclyd â’r Siwper-Saeson. Ar ôl i ni orffen pryd o fwyd bendigedig, roedd hi’n amser chwarae gêm. Ambell waith rydym ni’n chwarae Trivial Pursuit… ond erbyn bod y nifer o’r poteli gwag yn fwy na rhif y bobl sy’n eistedd wrth ymyl y ford, ni’n chwarae hoff gêm fy nheulu, sef ‘baetio’r arth’. Fi yw’r arth. Mae’r Siwper-Saeson yn heidio at ei gilydd a gofyn,

“Gewn ni weld pa mor annymunol o’r asgell dde, pa mor anwybodus a sarhaus allwn ni fod cyn i’r arth anelu ergyd at rywun!”

Mae’n hilarious… iddyn nhw. Dyma sut aeth ein sgwrs am Ddadl yr Arweinwyr:

“Pam roedd Plaid Saimroo a’r SNP ‘na?”

“Oherwydd mae pobl yng Nghymru ac yn yr Alban yn gwylio’r teledu hefyd.”

“Ond dy’n ni ddim yn gallu pleidleisio drostynt.”

“Wel, mae pobl yn yr Alban a Chymru yn gallu pleidleisio drostynt.”

“Felly beth yw Plaid Saimroo – yfe Llafur Cymru?”

“Nage, Llafur Cymru yw Llafur Cymru.”

“Felly ydy e’n Llafur neu Geidwadwr?”

“Nid Llafur na Cheidwadwr yw Plaid Cymru – mae’n barti gwahanol.”

“Wel eniwe, roedd y fenyw ‘na* yn swnio fel Postman Pat.”

*Leanne Wood

Roedd hi fel ceisio cael sgwrs wleidyddol gyda mwnci.

“Pam dylsa’r Alban gael hawl i bleidleisio dros bethau yn Lloegr?”

“Oherwydd maen nhw’n rhan o’r Deyrnas Unedig ac mae penderfyniadau Whitehall yn effeithio’r Alban hefyd.”

“Ond mae llywodraeth ei hunain gyda nhw.”

“Maen nhw wedi datganoli, nid cael annibyniaeth.”

“Na, na, maen nhw’n cael popeth ar wahân.”

“Nid popeth – dim ond rhai pethau…”

“Na, mae popeth ar wahân.”

 Yn amlwg, dyw ffeithiau ddim yn ddigon perswadiol pan chi’n siarad gyda rhywun sy’ ddim eisiau eu clywed nhw. Fel y tro wedodd un ohonynt, “Mae’r iaith Gymraeg wedi marw – does neb yn ei siarad hi.” Doedd dim ots am y ffaith roedd tystiolaeth i’r gwrthwyneb reit o flaen ei lygaid.

Roedd perl arall gydag e tro ‘ma:

“Sai’n gweld beth yw’r drafferth gyda’r N-word. Mae’n political correctness gone mad. Mae’r bobl dduon yn defnyddio’r gair rhwng ei gilydd!”

Mentrais i esbonio bod pobl ddu yn ceisio meddiannu’r gair er mwyn difetha ei bŵer hanesyddol. Felly, mae ‘na wahaniaeth mawr rhwng person du yn defnyddio’r gair a pherson gwyn yn ei defnyddio hi.

Roedd e’n edrych aranai’n hurt cyn gweud “Na.”

Does dim rhesymu â rhai. Dwi jyst yn gobeithio eith e lawr i Brixton rhywbryd a rhoi cynnig ar ei dybiaeth.

Ar ôl sbel, ro’n i wedi cael llond bol. Rhoiais i bryd o dafod i rywun. Ges i fy nwrdio yn syth am fod yn groendenau.

“Cymra’r jôc!”

“Paid â chodi at yr abwyd!”

Diawl, mae’n ddiflas.

Ar y ffordd nôl yn y car, ro’n i’n tybio, efe hyn yw sut mae hi i fod yn Gymro? Cael eich bwlio gan Loegr drwy’r amser? Gorfod gwrando ar yr holl nonsens anwybodus? I gael eich llais wedi boddi?

Dw’i erioed wedi bod mor hapus i groesi’r bont a chyrraedd adre i Gymru. Tra ro’n ni bant, roedd rhai o fy nheulu Cymreig wedi bod lan yng Nghaerdydd gyda’r criw ‘Yes Cymru’. Ro’n i’n siomedig wnaethom ni golli mas ar y cyfle i ymuno. Dydw’i ddim yn gallu dewis fy nheulu ond ry’ chi’r Cymry yn gallu dewis annibyniaeth – c’mon Cymru! Ewch amdani!

Mawr eu bri… yng Nghymru

Fi wedi gweithio yn y byd teledu ers rhyw ddeng mlynedd ac wedi cwrdd â llond llaw o enwogion dros y blynyddoedd. Un o’m profiadau mwyaf od oedd ysgeintio Michael Barrymore gyda thalc er mwyn ei stwffio fe mewn i dynwisg sgleiniog… wel wedes i ddim taw A-list o’n nhw!

Dydw i ddim yn synnu a’r ‘fracas’ ynglyn â Jeremy Clarkson yr wythnos ddiwethaf. Er dydw’i byth wedi gweld seren yn taflu dyrnod, rwyf wedi gweld digon ohonynt yn taflu eu pwysau o gwmpas. Mae enwogion yn Lloegr yn cael eu trin fel rhyw fath o rywogaeth arbennig. Rydym ni’n eu maldodi nhw. Wnaeth un cyflwynydd teledu ofyn i fi dynnu croen banana iddi! (Fe wnês i hefyd!)

Mae gan y Cymry Cymraeg agwedd wahanol tuag at enwogion dwi’n meddwl. Efallai mae’n gysylltiedig gyda’r ffaith bod Cymru mor fach, rydych chi siwr o fod yn nabod rhai o’r enwogion sy’ ar y teledu. Does dim dirgelwch mawr amdanynt felly. Yn ogystal â hyn, mae llawer o bobl ‘normal’ yn mynd ar y teledu hefyd. Os ry’ chi’n siarad Cymraeg a bod rhywbeth ychydig yn ddiddorol wedi digwydd i chi erioed, fe gewch chi gyfle i sôn amdano fe ar y teledu neu’r radio! Hyd yn oed, fi! Ro’n i ar Prynawn Da cwpl o fisoedd yn ôl. Ar ôl i fy mam ffonio ei ffrindiau a’r teulu i gyd, roedd hanner de Lloegr wedi tiwnio mewn i weld fi ‘yn siarad gobldigwc!’ fel wedodd ‘nhad. Mae’n dal yn beth cyffrous i fod ar y teledu yn Lloegr, lle yng Nghymru, mae’n eithaf cyffredin.

Pan ddechreuais i weithio yn y byd teledu yng Nghymru, ambell waith fe gwrddais i â rhywun heb sylweddoli ei bod nhw’n eithaf enwog – yng Nghymru. Trïais i fy Nghymraeg gorau gyda rhyw foi newydd yn y swyddfa.

“Helo! Sarah ydw i!”

“Helo! Cleif ydw i!” meddai fe yn garedig.

Dim ond wedyn sylwais i taw Cleif Harpwood oedd e, o’r chwedlonol Edward H.

Wps.

Y gwir yw, does dim ots pa mor enwog y’ch chi yng Nghymru – Meic Stevens, Caryl Parry Jones, Angharad Mair, Iolo Williams, Shân Cothi – os na dych chi’n gweithio drwy gyfrwng y Saesneg, chi’n hollol anweledig yn Lloegr. A oes ots? Wel nagoes sbo… ond mae agwedd snobyddlyd tuag at deledu rhanbarthol yn fy ngwylltio.

Yn fy mhrofiad i, mae cyllideb tynn ac adnoddau cyfyngedig ar raglenni rhanbarthol yn gofyn am lawer mwy o ddyfeisgarwch a dychymig. Does dim lle am ‘prima donnas’ chwaith. Mae pawb ar y tîm yn gorfod torchi eu llewys. Efallai dyna pam dyw enwogion Cymreig ddim yn fawreddog. Does dim Jeremy Clarkson ar gael ar S4C (diolch byth) a pe tase unrhywun yn creu y fath ‘fracas’ dwi’n siwr fe gewn nhw y sac yn syth.

Roedd fy swydd gyntaf yng Nghymru ar y rhaglen ‘Bro’ gyda Shân Cothi a Iolo Williams. Ro’n nhw’r un faint o hwyl o flaen y camera a beth o’n nhw ar ôl ddiffodd y camera. Dysgais i lawer am Gymru ar y rhaglen honno… yn cynnwys (wrth Iolo) sut i regu yn y Gymraeg!

Caru’r Casawyr

Mae fy nhad yn ddyn hoffus, hael ac yn hwyl ond diawl ma’ fe’n joio cwyno. Mae gwylio teledu gyda fe yn dipyn o brofiad. Mae e’n cwyno am bobl hyll, tew, menywod sy’ ddim yn ddigon ‘benywaidd’, a dyw e ddim yn hoffi acennau rhanbarthol. Heblaw am Carol Kirkwood sy’n neud y tywydd. Mae hi fel Viagra i ddynion dros chwedeg-pump. Pan mae ‘Vox pops’ ar y newyddion, ac mae Joe Blogs – neu, Joe Muhammad – yn rhoi ei farn am bris pysgod, hoff ebychiad fy ‘nhad yw:

“Look at this idiot. He can barely string a sentence together.”

Does dim ots beth yw eu hiaith, mae wastod rhai sy’n snobyddlyd am y ffordd mae rhai eraill yn defnyddio’u hiaith. Mae’n rhaid i fi gyfaddef, fi’n mwynhau cywiro Saensneg slac pobl eraill; fi’n euog o ddileu collnod anghywir o fwrdd du siop goffi. Fi hefyd wedi cael fy nghywilyddio ym Mharis wrth siarad fy Ffrangeg gorau ond i’r gweinydd ymateb yn Saesneg.

Felly, mae sylwebaeth Alun Cairns, bod rhaid i’r Cymry Cymraeg fod yn “tolerant and supportive” tuag at ddysgwyr, ychydig bach fel gweud “dylse pawb fod yn garedig ac yn hoffus drwy’r amser.” Dyw’r Cymry Cymraeg ddim yn rhywogaeth wahanol. Fe fydd rhai ohonynt yn gefnogol a rhai eraill yn ffroenuchel tuag at ddysgwyr – yr un peth fel y Saeson, y Ffrancwyr neu unrhyw bobl arall.

Mae’n rhaid i fi weud, fi wedi cael profiad hynod o galonogol wrth ddysgu’r iaith Gymraeg. Mae’r rhan fwyaf o bobl fi wedi cwrdd wedi bod yn gefnogol dros ben. Dim ond unwaith ges i fy mychanu gan Gymro Cymraeg. Ond yffarn, roedd hi’n dipyn o glats. Cywilydd cyhoeddus go iawn.

Roedd hi’n rali dros yr Iaith Gymraeg 2013 yng Nghaerfyrddin a ro’n i newydd gynhyrchu cyfres deledu o’r enw Fi Neu’r Ci. Roedd hi’n rhaglen adloniant ysgafn pur – y math o raglen efallai fe fyddech chi’n gweld ar ITV neu C5. Y math o raglen fydde’n ‘nhad i’n casáu. Ond dim ots – ro’n ni ddim yn ceisio denu pobl dros 65 – mae’n nhw’n gwylio S4C ta’beth. Ro’n ni eisiau denu pobl ifanc, i gynnig yr un math o hwyl sydd ar gael ar y sianeli Saesneg. Doedd rhai o gyfranwyr y rhaglen ddim yn siarad Cymraeg yn fendigedig – roedd sawl un yn dod o deuluoedd di-Gymraeg. Yn y bôn, nid nhw oedd y bobl ry’ ni arfer gweld ar S4C. Ond ro’n nhw eisiau bod yn rhan o’r rhaglen – hynny yw, i gyfrannu at y gymuned a’r diwylliant Cymreig.

Nôl at y rali. Roedd cawr o’r gymuned Gymreig lleol ar y llwyfan yn pregethu ei farn. Ond yn lle tynnu’r dorf at ei gilydd, penderfynodd ddiystyru fy rhaglen fach i. Cwynodd y person mewn sylw am safon iaith fy nghyfranwyr:

“Nid hwnnw yw’r iaith ni eisiau achub!” ebychodd.

Ro’n i ar fin rhedeg i ffwrdd yn fy nagrau pan welais i fy chwaer yng nghyfraith. Roedd hi’n mynnu fy mod i’n parhau ar y daith. Fe wnes i – yn llythrennol ac yn ffiguraidd. Mae croeso i’r Cawr ei farn – yn gwmws fel fy ‘nhad. Mae croeso i’r ddau ohonynt floeddio at y teledu nes eu bod nhw’n grug. Ond dy’ nhw ddim yn gallu stopio fi a phobl fel fi, i ddefnyddio eu hiaith. Mae goddefgarwch yn heol ddwyffordd. Os bod rhaid i’r Cymry Cymraeg oddef Cymraeg ceffyl ni’r dysgwyr, wel mae’n rhaid i ni’r dysgwyr oddef agwedd y Cymry Cymraeg prin sy’n snobyddlyd. Mae’n iach i gywiro iaith pobl ambellwaith ond does dim byth esgus i’w bychanu.

Wnes i ddim ymateb i’r Cawr ar y pryd. Fe ddylen i fod wedi. Dyma beth fydde’n i wedi gweud:

Mae’n flin ‘da fi glywed eich bod chi wedi casáu fy nghyfres, ‘Fi Neu’r Ci’. Rwy’n deall nad yw’r rhaglen at ddant pawb. Er mae hawl ‘da chi eich barn am y rhaglen, does gennych chi ddim hawl i fychanu’r bobl sy’n cymeryd rhan ynddi. Yr unig beth wnaethon nhw wneud oedd defnyddio eu hiaith eu hunain, y Gymraeg – achos mae’r iaith yn eiddo iddyn nhw fel mae’n eiddo i chi. Rydych chi’n ffodus iawn i gael yr iaith Gymraeg o’r crud a bod chi’n gallu siarad Cymraeg o’r safon uchaf. Dyw’r rhan fwyaf o siaradwyr Cymraeg ddim yn gallu cynganeddu, neu efallai treiglo’n iawn bob tro, ond maen nhw’n dewis siarad Cymraeg serch hynny, felly peidiwch troi eich cefn arnyn nhw a pheidiwch â’u bychanu. Efallai mai Cymraeg yw iaith y nefoedd ond dim ond ni feidrolion sy’n ei siarad – cofiwch hynny.

Hunan arall

Dydw i ddim fy hunain pan dwi’n siarad Cymraeg. Dyw’r un crap ddim gyda fi yn yr iaith Gymraeg â sydd gyda fi yn Saesneg. Dydw i ddim yn nabod digon o eiriau i allu eu jyglo nhw, felly, dwi’n fersiwn symlach o’m hunain. Dwi’n gorfod gweithio’n galetach yn y Gymraeg ac efallai dwi’n gallu swnio’n eithaf ddifrif ambellwaith, lle dwi’n fwy chwareus yn Saesneg. Mae fel petai bod gen i bersonaliaeth ddeublyg!

Dwi’n siwr bod lot fawr o bobl sy’ wedi bod yn ddwyieithog o’r crud yn teimlo’r un mor gyffyrddus yn y ddwy iaith. Ond fi wedi cwrdd â nifer o Gymry Cymraeg sy’n siarad Saesneg fel ail iaith. Mae nhw’n gwynebu’r un trafferthion wrth siarad Saesneg sy’ da fi pan dwi’n siarad Cymraeg. Felly, pan bod Saeson yn gofyn “beth yw’r pwynt mewn siarad Cymraeg pan mae pawb yng Nghymru yn gallu siarad Saesneg?” mae nhw’n methu’r pwynt yn gyfan gwbl.

Ers i fi ddechrau dysgu ail iaith, dwi’n credu fy mod i’n deall y gwhaniaeth rhwng gallu siarad iaith a theimlo’n gyffyrddus ynddi. Mae’r rhan fwyaf o Iseldirwyr, Almaenwyr, a Swediaid yn gallu siarad Saesneg hefyd ond bydd neb yn disgwl iddynt siarad Saesneg gartref neu gyda’u ffrindiau. Fe fydd e’n hollol annaturiol iddynt. Mae’ch iaith yn fwy na dull hunanfynegiant; mae’n rhan o’ch hunaniaeth mewn ffordd chi methu deall nes bod chi’n dysgu ail iaith.

Fe gwrddais i â un ddysgwraig gyda swydd bwysig a chwynodd doedd hi ddim yn ffeindio gwersi Cymraeg yn “intellectually stimulating”. Amheuaf taw’r gwir yw, roedd hi’n ffeindio’r profiad o fod yn ddi-glem am rywbeth, yn hollol ddiraddiol. Mae dysgu iaith yn wastatäwr. Mae’n rhaid i chi roi’r gorau i’ch hunanfynegiant a’r ffordd chi’n cyflwyno’ch hunain i’r byd. Gweud ta ta i’ch ego. Gallwch fod yn lawfeddyg ymennydd, ond wrth ddechrau dysgu iaith newydd, chi’n crafu’ch pen yn gyfochr â glanhawr yr ysbyty. Mae’n rhaid bod yn fodlon swnio’n dwp, i neud camgymeriadau, i dreulio’r flwyddyn gyntaf yn trafod pynciau mor ddoethlyd a ‘hobïau ac anifeiliaid anwes’. Ar ôl sbel, efallai eich bod chi’n deall digon i ddilyn sgwrs ond mae ymuno â sgwrs yn gam anferth. Dyw geiriau ddim yn dod i’ch meddwl yn ddigon clou ac erbyn i chi ddod o hyd i’r gair chi eisiau, mae’r sgwrs wedi symud ymlaen. Mae’n ffrystredig! Dwi’n deall pam bod cymaint o ddysgwyr yn ymwrthod.

Er hynny, dwi’n ystyfnig a dwi’n dal ati. Efallai un diwrnod fe fyddai’r un mor gyffyrddus yn y Gymraeg a’r Saesneg. Yn y cyfamser, mae’r ffaith fy mod i’n gorfod dewis fy ngeiriau yn ofalus yn gallu bod yn beth da. Yn ôl rhai pobl (fy ngŵr) dwi’n tueddu i barablu’n Saesneg – malu awyr hyd yn oed! Efallai bydde fe’n well i Gymru pe tase’n i ddim yn gwella fy nghymraeg – fe fyddech chi byth yn gallu rhoi taw arnai!

Hiliaeth Anystyriol

Mae’n debyg roedd rhyw gêm rygbi ar y teledu bythefnos yn ôl. Dydyn ni ddim yn dilyn rygbi yn ein tŷ ni ond roedd hi’n anodd ysgoi ymateb yr holl gefnogwyr o’r ddwy ochr ar Facebook. Roedd nifer o bobl yn gweud pethau sbortsmonaidd ond roedd un boi – Sais, yn anffodus – wedi gadael ein hochr ni lawr. Fe gyhoeddodd e ar Facebook:

“The welsh rugby team look exactly like every welsh person I know, just in varying scales.” (sic)

Dylen i fod wedi ymateb:

“Fi’n gwybod, mae dau lygaid, trwyn a cheg gyda phob un ohonynt!”

Ond wnês i ddim. Cachgu ydw i.

Siwr o fod fe fydd e’n gweud fy mod i’n groendenau ac yn Saesnes felly beth yw’r ots? Mae’r dyn a ysgrifenodd y ‘ffraethineb’ hon yn ifanc, addysgedig – dosbarth canol. Y math o ddyn sy’n darllen The Guardian. Pe tase rhywun wedi sgwennu, “Mae’r tîm Tseieniaidd yn edrych fel pob person Tseiniaidd fi’n nabod,” siwr o fod, fe fydd y fath iaith yn ei ddigio fe. Felly pam dyw e ddim yn gallu gweld pa mor hiliol yw ei agwedd e yn erbyn y Cymry?

Roedd yr un fath o ddallineb tuag at hiliaeth yn amlwg pan wedodd un cynghorydd o’r Blaid Lafur bod enw Rhun ap Iorwerth yn “rhy Gymreig.” A fydd yr un person yn fodlon disgrifio enw Sajid Javid o’r Blaid Geidwadol yn “rhy Bakistani?” Mae hiliaeth anystyriol mor gyffredin yn Lloegr, dyw’r Saeson ddim hyd yn oed yn ei gydnabod.

Cyn i fi symud i Gymru, wnês i ddim yn deall pam oedd ‘tsip’ ar ysgwydd fy ngŵr am ‘jôciau’ yn erbyn Cymru. Erbyn hyn dwi’n gallu gweld pa mor gyffredin yw’r holl beth a pha mor syrffedus. Ro’n i’n trafod hyn gyda ffrind fy nheulu (Sais). Edrychodd e arnai’n ddirmygus cyn gweud fy mod i wedi cael fy mhwylltreisio! Mae’n debyg, dwi methu bod yn Saesnes go iawn heb fod yn watwarus am Gymru.

Pan gyrhaeddodd ein mab, ddwedom ni wrth fy rhieni taw Atticus oedd ei enw – ‘Atti’ fel llysenw, ond daeth ‘nhad lan gyda llysenw ei hun; ‘Taffy’.  Wnês i geisio tynnu sylw at y ffaith bod ‘Taffy’ yn derm hiliol a pe tasen i wedi priodi â dyn du, a fydde fe wedi meddwl bod ‘darky’ yn lysenw addas ar gyfer ei ŵyr?

“Paid bod yn ffôl!” wedodd ‘nhad, “Dyw e ddim yn sarhaus – mae’n air anwes!”

“Hmm…” wedais i, “Yn gwmws fel ‘chinky’ neu ‘darky’ neu ‘Paki’ yfe?”

Allwch chi ddychmygu unrhywun yn defnyddio geiriau fel na mewn tôn cariadus?

“Chinky! Darky! Paki! Dewch mewn am swper! Mae’ch bwyd ar y bwrdd!”

Sai’n credu.

Fifty Shades…

Dim blog wythnos yma… fi wedi bod yn sgwennu am ‘smut’ ar gyfer y BBC yn lle….

http://www.bbc.co.uk/cymrufyw/31485254?post_id=775060124_10155166265510125#_=_

Iaith yr angylion… a chythreiliaid

Dwi’n caru geiriau. Dwi’ fel pioden – pan dwi’n dod o hyd i air newydd dwi’n ceisio’i ddefnyddio’n syth. Mae fel petai bod sgidiau newydd ‘da fi – dwi eisiau trio nhw mas a gweld os dwi’n gallu cerdded ynddynt heb faglu. Dwi wrth fy modd a geiriau prydferth ac rhyfeddol fel ‘synfyrfyrio’, ‘lapswchan’, ‘pendilio’, a ‘ling di long’. Ond – yn fy marn ostyngedig i – mae un diffyg gyda’r iaith Cymraeg: rhegu. Fi’n gwybod dyw e ddim yn fawr, dyw e ddim yn glyfar ond dwi wrth fy modd yn rhegu. Ac os bo chi angen – rili ANGEN – gair pedair llythyren i ddweud eich meddwl, mae rhaid i chi droi at Sacsoneg. Ond yw e’n od taw’r geiriau cryfaf yw rhai sy’ wedi newid y lleiaf dros y canrifau. Roedd hyd yn oed Shakespeare wedi mwyseirio “country matters.” (Mawr. Clyfar.)

Felly ble mae’r holl regfeydd yn y Gymraeg? A oes diffyg achos bod y Cymry yn bobl parchus, crefyddol ac addfwyn? Neu ydy rhegfeydd rhywbeth arall mae Saesneg wedi ei sathru?

Fe weithiais i yn y byd teledu yn Llundain am rhai blynyddoedd. Roedd hyd yn oed y BBC yn ferw gan rhegfeydd. Mae’n rhan o’r diwylliant teledu – yn ogystal â gwisgo sbectol haul anferth o dan dô a thyfu barf anferthol. ‘Hipster chic’ yndyfe?

Ar ôl i fi ddechrau gweithio yn y byd teledu yng Nghymru chlywais i’r un F**K am fisoedd. Roedd hyd-yn-oed ‘bloody’ yn cael ei droi i ‘Blincin’. Felly y tro cyntaf glywais i fy mos yn ebychu “Mynyffarch!” ro’n i’n siwr roedd rhywbeth mawr o’i le. Roedd rhywun mewn trwbwl – efallai fi oedd y ‘motherclucker’ dan sylw! Ro’n i braidd yn siomedig i ddarganfod roedd e mond yn gweud ‘hellfire’ achos roedd wedi gollwng ei goffi.

Er hynny, dwi’n defnyddio ‘mynyffarch’ fy hun erbyn hyn. Ond nid yn y Capel. Mae’n debyg dyw e ddim yn addas. Dyw e ddim yn addas chwaith i weud wrth eich tad yng nghyfraith (sy‘ yn ei wyth degau) bod rhywun ar y teledu yn ‘malu cachu’. A dweud y gwir, mae e wedi cael ei arfer i’m Cymraeg ceffyl. Un gaeaf rhybyddiais i iddo fe fod yn ofalus wrth adael y tŷ achos roedd “lot o rhyw ar y heol.”

Mae’n well i fi jyst osgoi rhai geiriau. Dwi’n fam nawr a does neb eisiau clywed ei Mam yn siarad yn fochedd, hyd yn oed os nad yw hi’n deall yn iawn ystyr ei geriau. Sawl gwaith i fi wedi ceisio stopio fy mam rhag galw ei chwpwrdd-dan-star, yn ‘glory hole’. Does dim ots faint o weithiau dwi’n esbonio, Na Mam, dyw ‘glory hole’ ddim yn meddwl ‘rhywle ti’n stwffio pethau er mwyn tacluso nhw’n glou…’

Lwc owt! Mae’r Siwpyr-Saeson yn dod…

Mae’r Siwpyr-Saeson yn dod i aros gyda ni y penwythnos yma – hynny yw, fy rhieni. Hoffus, llawn bwriadau da, ond mor… wel, Seisnigaidd. Mae fy nheulu yn edrych at yr holl fusnes o siarad Cymraeg ‘ma fel tasen i wedi dechrau rhyw hobi od… fel tacsidermi.

Ww, edrych beth ti’n gallu neud gyda’r gath farw ‘na. Clyfar iawn. Ond wyt ti wedi ystyried rhoi cynnig i tennis?

Mae fy mrawd yn edmygu – yn amharod – y ffaith bod fy mhlant yn ddwyieithog ond yn gofyn yn aml,

“So ti’n meddwl bydd Tsieineaidd yn fwy defnyddiol iddynt?”

“Wel dim rili,” dwi’n ymateb, “Prin iawn yw siaradwyr Tsieineaidd yng Nghaerfyrddin.”

Bellach, mae fy Mam yn dechrau gweld hynny. Daeth hi adre o’r dre un diwrnod yn gweud:

“Wel! Clywais i bobl yn siarad Cymraeg ym mhobman! Roedd hi’n fel gwlad dramor!”

Does dim byd gyda fy rhieni yn erbyn Cymru. Y gwir yw dy’ nhw ddim yn gwybod un rhywbeth amdani. Ers i fi adael Lloegr, dwi’n dechrau gweld pa mor hunanganolog rydym ni y Saeson. Astudiais i Hanes hyd at lefel A. Dysgais i am y ddau ryfel y byd, comiwnyddiaeth yn Rwsia, polisi tramor yr Almaen, yr holl waedoliaeth teulu Brenhinol Lloegr. Ond dim sôn am dywysogion Cymreig, dim smic am Owain Glyndŵr. Dim byd am ryfel annibyniaeth Iwerddon chwaith. Ond yw e’n od, bod y gwledydd ‘ma mor agos at Loegr, ond mae Lloegr yn gwybod braidd dim amdanynt?

Dyma berl arall gan fy Mam:

“Fi wir ddim yn deall beth yw’r holl halibalŵ am yr arwisgiad. Dyw e ddim fel petai wnaethom ni y Saeson ladd brenin Cymru a rhoi Charles yn ei le!”

Nag yw e Mam? Nag yw e wir?!

Cywirwch fi os dwi’n anghywir…

Ges i sgwrs gyda Dei Tomos ar Radio Cymru yr wythnos yma am ennill gwobr ysgrifennu, dysgu Cymraeg a dechrau swgwenu yn y Gymraeg. Wrth wrando nôl ar y rhaglen, ro’n i eisiau gweiddi at fy hunain, Y WLAD! Stopia gweud Y GWLAD! Rwy’n siŵr bod pobl led led Cymru yn gweiddi’r un peth at y radio!

Chwarae teg i Dei, roedd yn garedig iawn i fi a doedd e ddim eisiau torri ar fy nhraws er mwyn fy nghywiro. Tybiais i ar ôl hynny, pan dwi’n siarad gyda fy ffrindiau, neu gydweithwyr, pa mor aml mae hynny yn digwydd ac os bod fy nghamgymeriadau yn brifo eu clustiau?

Er ro’n ni’n siarad ieithoedd gwahanol wrth dyfu lan, ges i a’m gŵr ein magu mewn teuluoedd lle’r oedd safon iaith y plant yn bwysig. Roeddwn ni’n cael ein cywiro bob amser nes bod rheolau’r iaith yn dod yn naturiol. Rydym ni yn neud yr un peth gyda’n plant ni. Dwi’n ceisio caeli fy nheulu Cymreig neud yr un peth gyda fi.

Mae eisiau cywiro dysgwyr neu byddwn ni’n parhau i neud yr un camgymeriadau eto ac eto. Ond prin iawn o bobl sy’n fodlon gwneud hynny. A dwi’n deall yn iawn pam – mae ‘na ffin fain rhwng cefnogi’r broses o ddysgu a llethu hyder yn siarad.

Mae dysgu iaith yn debyg i ddysgu cerddoriaeth – er mwyn cael rhyw fath o ddeheurwydd, mae’n rhaid ymarfer y graddfeydd – hynny yw, ailadrodd. Os chi’n cael eich cywiro’n ddigon aml, chi’n dechrau clywed y cywiriad yn eich pen wrth i chi siarad. Wedyn, chi’n dechrau teimlo llanw a thrai’r gystrawen a dechrau adnabod y nodiadau sy’n swnio’n ddymunol gyda’u gilydd.

I fi, os dwi’n neud yr un camgymeriad eto ac eto, mae fel petai dwi’n cerdded o gwmpas gyda’m sgert yn sownd yn fy nicers. Mae’n lot gwell ‘da fi tase rhywun yn gweud wrtha i!